Ζόμπι και Φ-Ζόμπι

Ζόμπι και Φ-Ζόμπι
Τα ζόμπι είναι άψυχα νεκρά σώματα που έχουν δημιουργηθεί με την μαύρη μαγεία των μάγων βουντού. Το βουντού είναι μια θρησκεία που έχει τις ρίζες της στη Δυτική Αφρική, αλλά μεταφέρθηκε τον 16ο αιώνα στην Αϊτή από τους Αφρικανούς σκλάβους. Οι σκλάβοι δεν μπορούσαν να ασκήσουν ανοικτά τη θρησκεία τους και εξαναγκάστηκαν να υιοθετήσουν, για τη δημόσια θέα, τις πρακτικές των Γάλλων Καθολικών εποίκων. Το βουντού είναι δημοφιλές μέχρι και σήμερα στην Αϊτή, όπως επίσης και σε πόλεις που μετανάστευσαν οι Αϊτινοί, π.χ. στη Νέα Ορλεάνη. Το Βόντου είναι μια αφρικανική λέξη που σημαίνει πνεύμα ή θεός. Η μαύρη μαγεία των μάγων βουντού υποτίθεται πως αποτελείται από διάφορα δηλητήρια που ακινητοποιούν ένα άτομο για μέρες, όπως επίσης και παραισθησιογόνα που χορηγούνταν μετά την ανάρρωση. Το αποτέλεσμα ήταν ένα πλάσμα με σοβαρές βλάβες στον εγκέφαλο που χρησιμοποιούσαν οι μάγοι σαν σκλάβο τους, δηλαδή ένα ζόμπι. Το ζόμπι δεν πρέπει να συγχέεται με το αστρικό ζόμπι, του οποίου η ψυχή (ti-bon-ange) ελέγχεται από τον μάγο.
Είναι αρκετά λογικό πως μια θρησκεία που εξασκείται υπό συνθήκες σκλαβιάς, θα εστιάζει σε μοχθηρά πνεύματα. Είναι μια σκληρή ειρωνία ότι ορισμένοι της θρησκείας θα οδηγηθούν εν τέλει να εξασκούν τις λατρευτικές τους τελετές σε βωμούς του κακού και να εξασκούν πρακτικές που όχι μόνο σκλαβώνουν τους άλλους, αλλά και κρατούν την κοινότητα τους υπό έλεγχο με τον φόβο να τους μεταμορφώσουν σε ζόμπι/σκλάβους.
Πολλοί άνθρωποι είναι σκεπτικοί για την ύπαρξη των ζόμπι, κάτι που το εκλαμβάνω να σημαίνει πως είναι σκεπτικοί για το αν ένα νεκρό άτομο μπορεί να αναστηθεί κρατώντας, ή όχι, την "ψυχή" του ή την "συνείδηση" του ή το "νου" του. Όταν πεθάνεις, είσαι νεκρός για πάντα. Γι' αυτούς που δεν πιστεύουν στην ύπαρξη της ψυχής, ο θάνατος δεν είναι ο χωρισμός του σώματος από την ψυχή, αλλά το τέλος της ζωής και της συνείδησης. Το ζόμπι του βουντού δεν είναι ένα νεκρό άτομο αλλά ένα ζωντανό άτομο του ο οποίου ο εγκέφαλος έχει υποστεί βλάβες

. Όμως, υπάρχει και ένα άλλο είδος ζόμπι: το φιλοσοφικό ζόμπι. Ένα φιλοσοφικο ζόμπι (φ-ζόμπι) είναι ένα ανθρώπινο σώμα χωρίς συνείδηση, το οποίο όμως συμπεριφέρεται σαν ένα ανθρώπινο σώμα με συνείδηση. Για κάποιους φιλοσόφους (πχ ο Daniel Dennett) αυτό είναι μια αντίφαση και συνεπώς μια αδύνατη ιδέα. Αν συμπεριφέρεται σαν ένα άτομο και είναι ολόϊδιο με ένα άτομο, τότε είναι ένα άτομο. Άλλοι φιλόσοφοι (πχ Todd Moody και David Chalmers ) ισχυρίζονται πως ένα φ-ζόμπι είναι διαφορετικό από ένα άτομο αν και δεν μπορεί να διακριθεί από ένα συνειδητό άτομο. Είναι διαφορετικό, λένε αυτοί οι φιλόσοφοι, γιατί θεωρείται πως δεν έχει συνείδηση αν και συμπεριφέρεται ολόϊδια με ένα άτομο που έχει συνείδηση, οπότε και δεν μπορεί κανείς να το διακρίνει από ένα άτομο που έχει συνείδηση (σ.τ.μτφ.: αυτό που λένε οι φιλόσοφοι αυτοί είναι ότι αν βάλουμε ένα κανονικό άτομο και ένα φ-ζόμπι δίπλα δίπλα, τότε κανείς δεν μπορεί να πει ποιός είναι ποιός. Δηλαδή το φ-ζόμπι είναι -φαινομενολογικά- αδιάκριτο ως προς ένα συνειδητό άτομο. Όμως, δομικά το φ-ζόμπι και το κανονικό άτομο διαφέρουν. Το φ-ζόμπι δεν έχει συνειδηση!). Αν απορείτε με το γιατί οι φιλόσοφοι αντιμαχούν για το αν η ιδέα του φιλοσοφικού ζόμπι μπορεί να συλληφθεί, είναι γιατί ορισμένοι φιλόσοφοι δεν πιστεύουν ή δεν θέλουν να πιστεύουν πως η συνείδηση μπορεί να αναχθεί σε ένα σύνολο μηχανιστικών λειτουργιών. Σημαντικά μεταφυσικά και ηθικά θέματα εξαρτώνται από το αν μπορούν να υπάρξουν φ-ζόμπι. Μπορούν να έχουν οι μηχανές συνείδηση; Αν κατασκευάζαμε μηχανές που ήταν ολόϊδιες (ως προς τη συμπεριφορά, όχι την όψη) με έναν άνθρωπο, τότε το τεχνητό μας κατασκεύασμα θα ήταν ένα "άτομο" με όλα τα δικαιώματα και τις ευθύνες ενός φυσικού ατόμου; Για τους υποστηρικτές των φ-ζόμπι, η συνείδηση είναι κάτι περισσότερο από εγκεφαλικές λειτουργίες και νευροχημικές δράσεις. Δεν θα υπάρξει ποτέ μια πλήρης εξήγηση της συνείδησης που είναι "αναγωγική", δηλαδή εντελώς υλιστική.

Νομίζω πως είναι δυνατό να αντιληφθούμε μια μηχανή που μπορεί να "αντιλαμβάνεται" χωρίς να γνωρίζει ότι αντιλαμβάνεται. Και στην πραγματικότητα, υπάρχουν ήδη: ανιχνευτές κίνησης, οθόνες αφής, συναγερμοί καπνού, ορισμένα ρομπότ(σ.τ.μτφ.: Η ιδέα του κ. Carroll είναι σωστή και γενικεύεται. Οποιοδήποτε σύστημα δέχεται ερεθίσματα από το περιβάλλον του και αντιδρά στα ερεθίσματα αυτά, μπορεί να θεωρηθεί ότι αντιλαμβάνεται το ερέθισμα. Ή για να το θέσω με όρους συστήμικής θεωρίας, οποιοδήποτε σύστημα βρίσκεται σε μια κατάσταση και δεχόμενο ένα σήμα/ερέθισμα από το περιβάλλον του αλλάζει την κατάσταση του, τότε μπορεί να θεωρηθεί ότι "αντιλαμβάνεται" το ερέθισμα. Σύμφωνα με αυτή την πρόταση, σχεδόν όλα τα πράγματα στο σύμπαν (δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι που δεν ακολουθεί τον ορισμό αυτό) αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους γιατί αλλάζουν την κατάσταση τους όταν δεχτούν εξωτερικό σήμα/ενέργεια. Για παράδειγμα, ένας διακόπτης αντιλαμβάνεται ότι κάποιος τον πατάει και αντιδράει με το να ανάβει/κλείνει το φως, ή ακόμα και μια πέτρα αντιλαμβάνεται ότι κάποιος την σήκωσε στον αέρα και αντιδράει με το να πέφτει στη Γη. Σε εντελώς αφαιρετικά επίπεδα, ένα σύστημα μπορεί να αλλάζει την κατάσταση του και χωρίς εξωτερικά ερεθίσματα, πχ ένα ζεστό αέριο σε ένα κλειστό θάλαμο αλλάζει συνεχώς καταστάσεις μέχρι να γίνει ισόθερμο παντού, δηλαδή να αντιδράει σε εσωτερικά ερεθίσματα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σε αυτή την περίπτωση το σύστημα αντιλαμβάνεται τον χρόνο και την προηγούμενη κατάσταση του και αντιδράει με το να αλλάζει την κατάσταση του). Ένα ανδροειδές που θα μπορεί να επεξεργάζεται οπτικά, ηχητικά, απτικά, οσφρητικά και γευστικά ερεθίσματα αλλά δεν διαθέτει αυτό-επίγνωση, δηλαδή δεν έχει επίγνωση του ότι αντιλαμβάνεται, είναι κάτι που μπορούμε να φανταστούμε. Μπορούμε ακόμα και να το φανταστούμε να μοιάζει σε ανθρώπους με σάρκα. Πως θα μπορούσαμε να διακρίνουμε ένα τέτοιο αυτόματο από έναν άνθρωπο; Με τον ίδιο τρόπο που κάνουμε και τώρα: με τις ατελείς και σφαλερές μεθόδους της παρατήρησης και της συζήτησης (σ.τ.μτφ.: το πρόβλημα αυτό είχε βασανίσει τους επιστήμονες της τεχνητής νοημοσύνης μέχρις ότου ο Alan Turing πρότεινε το περιφήμο -διαβόητο κατά άλλους- Τεστ Turing γι΄αυτή ακριβώς την δουλειά). Αλλά δεν είναι αυτό που διαφοροποιεί τους δυο. Η έλλειψη συνείδησης είναι που διαφοροποιεί το αυτόματο από τον άνθρωπο. Η "οπτική αντίληψη" ενός ανιχνευτή κίνησης δεν είναι ίδια με την οπτική αντίληψη ενός ατόμου, ακριβώς λόγω της επίγνωσης της αντίληψης, δηλαδή της συνείδησης. Ένας ανιχνευτής καπνού μπορεί να "μυρίσει" ορισμένες χημικές ουσίες, αλλά δεν επεξεργάζεται τις οσμές με τον τρόπο που κάνει ένα άτομο (σ.τ.μτφ.: Εδώ γίνεται αναφορά για την "ποιότητα" του ερεθίσματος, δηλαδή την "εσωτερική εντύπωση" που αφήνει στον άνθρωπο. Μπορεί πχ να πέφτει ένα φωτόνιο με μήκος κύματος 420 με 490 νανομέτρων στο μάτι μας, αλλά εμείς το αντιλαμβανόμαστε σαν Μπλε. Ποιά είναι λοιπόν η φύση του χρώματος Μπλε ή οποιουδήποτε άλλου χρώματος; Είναι κάτι το εντελώς εσωτερικό στον άνθρωπο. Είναι βίωμα. Η ερώτηση αυτή λοιπόν έχει οδηγήσει στην υπόθεση των qualia). Κατά την άποψη μου το μόνο πιθανό φ-ζόμπι είναι μια μηχανή που αντιλαμβάνεται αλλά δεν έχει επίγνωση ότι αντιλαμβάνεται, δηλαδή δεν έχει συνείδηση. Τέτοιες μηχανές είναι ουσιαστικά διαφορετικές από συνειδητούς ανθρώπους.
Πάντως, ότι και να λέει αυτό, εγώ συμμερίζομαι τις απόψεις του Dennett και πιστεύω πως η έννοια του φ-ζόμπι είναι ένας παραλογισμός. Αν το "ζόμπι" παρουσιάζει όλα τα συμπτώματα της συνείδησης, τότε το "ζόμπι" δεν είναι ζόμπι, γιατί το να παρουσιάζει όλα τα συμπτώματα της συνείδησης σημαίνει πως έχει συνείδηση, την οποία εξ' ορισμού δεν διαθέτει.

Οπως και να'χει, αυτό μου θυμίζει μια ιστορία του Raymond Smullyan, του μεγάλου επιστήμονα της λογικής και των παραδόξων. Ένας άνθρωπος θέλει να αυτοκτονήσει αλλά δεν θέλει να προκαλέσει πόνο στην οικογένεια του. Μαθαίνει για ένα ελιξήριο που μπορεί να πάρει το οποίο μπορεί να τον σκοτώσει, δηλαδή να διαχωρίσει την ψυχή από το σώμα του, αλλά να αφήσει το σώμα του άθικτο ώστε να ξυπνήσει, να πάει στη δουλειά του, να παίξει με τα παιδιά του, να ικανοποιήσει τη γυναίκα του και να κάνει τα ψώνια. Αλλά πριν πάρει το ελιξήριο, ένας καλόβουλος φίλος του τρυπώνει τη νύχτα και του κάνει μια ένεση με το ελιξήριο σκοτώνοντας τον, δλδ απελευθερώνοντας την ψυχή του. Ο άντρας ξυπνάει το άλλο πρωί και δεν γνωρίζει ότι είναι νεκρός (δεν έχει ψυχή δηλαδή), οπότε και ξαναπαίρνει το ελιξήριο. Δεν μπορεί να σκοτώσει τον εαυτό του μιας και είναι ήδη νεκρός. Πιστεύει όμως ότι μπορεί να σκοτώσει τον εαυτό του και να γίνει ένα φ-ζόμπι. Είναι όμως ήδη ένα φ-ζόμπι. Ερώτηση: Αν ένα φ-ζόμπι δεν μπορεί να πει τη διαφορά μεταξύ ενός φ-ζόμπι και ενός κανονικού ατόμου, γιατί να πιστέψουμε ότι εμείς μπορούμε; Και εδώ που τα λέμε, μιας και η σύλληψη της ιδέας της ψυχής είναι αδιάφορη για τη φύση τόσο του ανθρώπου όσο και του φ-ζόμπι, η ιδέα της ψυχής είναι περιττή. Αν οι άνθρωποι δεν μπορούν να διακριθούν από τα φ-ζόμπι, τότε δεν είναι δυο διαφορετικές οντότητες/ιδέες, αλλά μια ιδέα που έχει μετασχηματιστεί κατά τέτοιο τρόπο από την γλώσσα ώστε να μας κάνει να πιστέψουμε ότι είναι δυο διαφορετικές ιδέες.
Όσο για τις ηθικές ερωτήσεις για το πως θα έπρεπε να συμπεριφερθούμε στα ανδροειδή των οποίων η συμπεριφορά θα ήταν ίδια με αυτή των ανθρώπων, νομίζω ότι αν θεωρήσουμε ότι αυτά τα πλάσματα είναι άτομα με δικαιώματα, τότε θα είναι άτομα, αλλιώς δεν θα είναι άτομα. Η ιδέα του ατόμου δεν είναι θέμα ανακάλυψης αλλά θεώρησης. Θα έλεγα πως το ίδιο ισχύει και για την ιδέα της "ψυχής". Δεν αληθεύει όμως και για την ιδέα της "συνείδησης": οποιοσδήποτε έχει συνείδηση θα πρέπει να μπορεί να καταλαβαίνει τη διαφορά μεταξύ ενός νεκρού σώματος και ενός ζωντανού ατόμου. Νεκρά σώματα που συμπεριφέρονται σαν άτομα και ασώματες ψυχές που αντιλαμβάνονται σαν συνειδητά άτομα, υπάρχουν μόνο στις ταινίες ή στα μυαλά ορισμένων φιλοσόφων και άλλων συγγραφέων φαντασίας.
Προσωπικά, θα έλεγα πως ανδροειδή με αυτό-επίγνωση θα έπρεπε να θεωρηθούν ως άτομα βάσει του ότι η διαφοροποίηση μεταξύ συνθετικού και φυσικού είναι ασήμαντη. Έχω μια αίσθηση πως αυτοί που πιστεύουν στην ψυχή θα διαφωνήσουν και θα δικαιολογούσαν το να κατασκευάζαμε μια φυλή ανδροειδών έχοντας τα σαν σκλάβους και να τους συμπεριφερόμασταν σαν πράγματα, όχι άτομα.

Read more: [Πρέπει να είστε εγγεγραμμένοι και συνδεδεμένοι για να δείτε αυτόν το σύνδεσμο.]